Çiğdem Kurut'un Röportajı

Amerika’nın Emmy ödüllü efsane dizisi ER’de, Hugh Laurie’nin yine efsane olduğu The House’da  bir solukta izleyiveriyorduk. Verilen onca mücadele, çaba bir yaşamı yerinde tutmak içindi. Heyecan öyle bir noktaya geliyordu ki doktorun o mutluluğuna ortak olurken ölüm haberi verileceğinde bir çay molasına koşuveriyorduk. Acil servisler hepimizin koridorlarında kendimizi bulduğumuz ya da asla bulmak istemediğimiz yerlerdi. Ve oranın hep kahramanları vardı. Tıpkı bizim hastanelerimizde olduğu gibi. Bu kahramanların en başlarında bir isim. Acil Tıp Uzmanı Prof. Dr. Başar Cander… Acil Tıp’ı ve uzmanlığını konuştuk.

Acil durumda acil Tıp uzmanının bulunduğu bir hastaneye gitmek şans mıdır?

Acil Tıp Uzmanlığının Türkiye’deki geçmişi 20 yılı aştı. Şu anda binin üzerinde uzmanımız var. 2 bin civarında da asistanı var. Aslında şu anda Türkiye’de en hızlı büyüyen camia halinde ama hala istediğimiz ivmeyi yakalayamadık. Çünkü Acil Tıp Uzmanlığı’na ait kadrolar çok fazla ancak kimse Acil Tıp’ı tercih etmek istemiyor. İşin riski ölümle kalım arasında olan birçok hastaya müdahale etme zorunluluğu ve toplumun yapısı, şiddet olayları. Doktorların çoğu kolay, nöbeti olmayan branşlara yöneliyor. TUS’da ilk 100’de büyük çoğunluk cildiyeyi ve fizik tedaviyi tercih etmiş. Okul birincilerinin çoğunluğu böyle branşları tercih ediyor. Tabi biz böyle branşların da tercih edilmesini isteriz ama bunun altında yatan mantalite basit olanı, hastadan uzak olanı, nöbeti az olanı tercih etmek.

Başarılı öğrencilerin tercihi de kolay branşlar mı oluyor?

Daha önce toplumda şu vardı; “Çalışkan öğrenci zoru başarmak ister.” Ama şimdi maalesef çalışkan öğrenciler en kolaya nasıl ulaşabiliriz pozisyonundalar. Tabi bu pozisyona nasıl gelindiğini irdelememiz lazım. Acil Tıp uzmanlığı tercih edilmeyen, az tercih edilen, bu yüzden çok ihtiyaç olduğu halde ülkemizde yeterince yaygınlaştıramadığımız bir branş. Şu anda Türkiye’de acil polikliniklerde hizmet eden yaklaşık 15 bin kişi var. Ama yüzde 10 civarında uzman düzeyinde hizmet veriyoruz. Tabi diğer uzmanlar da ciddi sorunlarla karşılaşıyorlar.

Acil Tıp Uzmanlığı nedir?

Bu konu sadece halkın değil sağlık sisteminde de yeterince karşılığını bulmuş değil. Eski uzmanlar böyle bir sistemde çalışmamış olabiliyor. Acil Tıp sistemini bilmeyen üniversitelerden mezun olanlar buna yabancı durumdalar. Bugün üniversitelerin hemen hemen çoğunda Acil Tıp Uzmanlığı ihtisası veriliyor. Ancak mesela en köklü üniversitelerimizden İstanbul Üniversitesi Türkiye’deki geçmişi 20 yılı aşan acil tıp konusunda öncü olması gerekirken arkadan bile gelemiyor. Halen İstanbul Tıp Fakültesi’nde Acil Tıp Uzmanlığı ihtisası verilemiyor. Önemli bir eksiklik.

Acil tıpta uzmanlık neden çok önemli?

İnsan hayatında çok önemli anlar vardır. Bazıları der ki “Hayatımın en önemli günü okuldan mezun olduğum zaman. Ya da baba olduğum, evlendiğim zaman en önemli günümdür.” Ama bence insan hayatındaki en önemli an acil servisteyken size müdahale edildiği andır. Hele hayati bir tehlikeyle karşı karşıya olduğunuz zaman. Böyle en kritik bir zamanda yaşamla ölüm arasında olduğunuz en kritik anda bir insan müdahalenin en profesyonel bir ekip ve en iyi cihazlarla yapılmasını ister. Eskiden nöbette acille ilgisi olmayan göz branşından hatta fizik tedaviden bile asistanlar bulunurdu. Veya sadece 2 ay eğitim almış pratisyen hekimler bu hizmeti veriyordu. Halen de bu uygulamaların sürdüğü hastaneler var. Oysa en profesyonel olunması gereken yerde bu hizmetin işin eğitimini almış kişilerce verilmesi önemlidir. Acil Tıp uzmanlığı aslında o kritik anın uzmanlığıdır.

Profesyonellikte doktoru farklı kılan nedir?

 Hem hızlı karar vereceksiniz hem de bütünü göreceksiniz. Nefes darlığının yaklaşık 40, 50 tane sebebi var. Kalp krizi, kalp yetmezliği, akciğer damarının tıkanması, beyinde damarın tıkalı olması sebep olabilir.  Bunları ayırt etmek için her branş doktorunun orada olması gerekir. Öyle bir imkan bulamadığınız zaman durumu idare edebilecek kişi telefonla aranır. Acil uzmanı bunların tümünü değerlendirebilecek bir perspektife sahip olmak zorunda. Resmin bütününü görmek için orada bulunuyor. Acil tıp eğitimi kolay değil. Resmin bütününü görmek de kolay değil. Mesela Konya’yı bütün olarak görmeniz için en tepeye çıkmanız lazım. Tepeye çıkmadıktan sonra bütünü görmeniz mümkün değil. Acil Tıp Uzmanlığı da tepeye tırmanıştır.

Böylesine önemli bir hizmeti tüm hastanelerin verememesinin sebebi ne?

Böyle bir branşın gelişmemesindeki en önemli faktör maalesef üst düzey bürokratların acil tıpı yeterince anlamamasından ve oraya yeterli önemi vermemesindendir.  Özel hastanelerde bile zorunlu hale getirilmesi önemli. Aynı zamanda Türkiye Acil Tıp Uzmanları Derneği başkanıyım. İnsan hayatının kaybedilmesi bir dünyanın kaybedilmesidir. O insan birinin annesidir, kardeşidir, başka birinin oğludur, kızıdır. Yani bu politikalar o kadar belirleyicidir. Acilde yapılacak hizmetlerin önemini anlamamak kabul edilmeyecek  bir hatadır. Özellikle hükümetlerin acil servis politikalarının çok iyi analiz etmesi, odak haline getirmesi ve bunların üzerine giderek,  önemini anlayarak politika üretmesi şart. Sağlık politikalarında bu konular yok. Acil servisler insan hayatının en önemli üç parçasından biri. Doğum, ölüm arasında acilden geçmeyen yok. Acil servislere yılda 100 milyon kişi başvuruyor. Bunun önemi şu anda hiç istediğimiz yerde değil. Ama haksızlık etmeyelim. İyi bürokratlarımız da var. Onların gece gündüz yaptığı çalışmalar sonunda acil tıp uzmanlarının özlük hakları ciddi bir şekilde teşvik kapsamında iyileştirildi. Bu önemli bir avantaj. Ama yine de kadrolar boş.  Tek faktörle çözülecek sorun değil.

Siz neden acil tıp uzmanlığını tercih ettiniz?

Acil durumda insanların en çok yardıma muhtaç olduğu anın uzmanı olmak istedim. O anda vereceğiniz faydanın her faydadan fazla olduğunu ve insanlara faydalı olmanın önemli olduğunu düşündüm.

Acil servislerde kurtarılma ümidi olduğu halde çeşitli noksanlıklar nedeniyle kurtarılamayan hastalar olduğunu düşünüyor musunuz?

Kalabalık ve uzman düzeyinde hizmet vermediğiniz yerde yanlışların artması kaçınılmaz sonuçtur. En iyi yerlerde bile kalabalıkta bazı şeyler gözden kaçarken günde 2 bin hastanın başvurduğu acil servislerde bu rakamların çok önemli olduğunu düşünmemiz gerekiyor. Aslında kurtarılabilecekken kurtarılamayan insanların sayısını ben de merak ediyorum ama kolay bir araştırma değil. Biz sahadayız durumun iç açıcı olduğunu söyleyemem.

Acil serviste sürekli ölüm kalım çizgisinde rol almak yaşantınızı nasıl etkiliyor?

Çok yoğun çalışmak zorundasınız. Nöbet yüzünden gece gündüz düzeniniz olmuyor. Hormon dengeniz değişiyor. Tek branşın değil tüm branşların acilleriyle ilgilendiğiniz için çok kapsamlı ve sürekli yenilikleri takip edip kendinizi geliştirmeniz şart. Diğer branşlara göre çok daha fazla çaba sarf etmeniz, iş, eğitim mesaisi harcamanız lazım. Özel hayatınızı, tercihlerinizi etkiliyor. Tükenmişlik sendromu en çok acil servis çalışanlarında görülüyor. Türkiye’deki şiddet uygulamaları da bunun üzerine biniyor. Çok sıkıntılı bir tempo. Acilde başarılı olmanın tek şartı acili sevmek. O heyecan size zevk veriyorsa ve acil müdahaleyi seviyorsanız ancak o zaman başarılı olabilirsiniz. Yoksa işin içinden çıkmak mümkün değil.

Konya’yı acil sağlık hizmetleri açısından nasıl değerlendiriyorsunuz?

Konya için şunu diyebiliriz. Meram Tıp olarak Türkiye’de bu konuda en başta yol alan üniversiteler arasındayız. İzmir’le birlikte Konya’da açıldı ve Türkiye’ye en fazla uzman yetiştiren anabilim dallarının başında geliyoruz. Dünyada, Avrupa’da kabul edilmiş bir ekol kazandırdık. Türkiye’ye ve hatta  Avrupa’ya da Acil kliniği kavramını kazandırdık. Bu konuda ciddi çalışmalarımız oldu.  Konya’nın NÜ Tıp’ın acil dalı Türkiye’de şu anda lider durumunda. En çok aranan, iş yapan bölümlerin başında geliyor. Umarım ki Konya da bunun kıymetini yeterince anlıyordur.

Ani bir durumda “Bana nasıl müdahale edilecek” kaygısı taşıyor musunuz?

Gerçekten zor bir soru. Hataları bildiğiniz zaman işe daha kontrollü yaklaşmanız gerekebiliyor. Kişinin deneyimi, tecrübesi sizi etkiliyor. Siz daha çok bildiğiniz için daha çok etkiliyor. Ama bazı şeyleri de yönlendirme şansınız yok. Bildiğiniz zaman şuraya gidelim, şu acili tercih edelim diyebilirsiniz. Konya ve çevresi için Meram Acil tıp’ın özellikle kritik vakalarda önemi büyük.